fbpx

Brynja Guðnadóttir

Innanhúshönnun - ráðgjöf 

Hvað eru málmar?

Kvikasilfur, arsen, kadmíum og blý eru frumefni sem finnast í jarðskorpunni. Námuvinnsla, málmbræðsla, brennsla jarðefnaeldsneytis og önnur iðnaðarvinnsla og notkun þessara efna í vörur hefur valdið útbreiddri umhverfismengun og komið fólki í snertingu við skaðlega málma.

 

Heilsufarslegur skaði

Skaðlegt fyrir menn og vistkerfi. Útsetning barna, í móðurkviði eða snemma á barnsaldri, á kvikasilfri, arseni, kadmíum og blýi getur haft skaðleg áhrif á þroska heilans og leitt til náms- og hegðunarvandamála. Hjá fullorðnum tengist útsetning á þessum málmum aukinni tíðni krabbameins. Kvikasilfur og arsen hafa skaðleg áhrif á tauga- og hjarta- og æðakerfi. Kadmíum getur valdið lungna- og nýrnaskemmdum auk beinþynningar. Blý getur valdið háum blóðþrýstingi, fósturláti, andvana fæðingu, ófrjósemi og skertri starfsemi nýrna og heila.

 

Hvar komumst við í snertingu við þessa málma?

Kvikasilfur leysist út í andrúmsloft og vatn við brennslu á kolum.Kvikasilfur berst helst í mannfólkið í gegnum fisk sem er með háan lífaldur eins og t.d. hákarl, sverðfisk og albacoretúnfisk. Kvikasilfur finnst einnig í andlitskremum, silfurfyllingum, gömlum hitamælum og flúrperum.

Kvikasilfur leysist út í andrúmsloft og vatn við brennslu á kolum.Kvikasilfur berst helst í mannfólkið í gegnum fisk sem er með háan lífaldur eins og t.d. hákarl, sverðfisk og albacoretúnfisk. Kvikasilfur finnst einnig í andlitskremum, silfurfyllingum, gömlum hitamælum og flúrperum.

Arsen finnst oft í mat eins og hrísgrjónum, sveppum, eplum og vínberjum og er afleiðing jarðefnismengunar. Vörur úr hrísgrjónum (t.d. morgunkorn fyrir börn)geta innihaldið hátt magn af arsen, drykkjarvatn og sígarettureykur. 

Kadmíum er í sígarettureyk,skartgripum, endurhlaðanlegum batteríum (merkt NiCd eða NiCad), málmplötum, lóðmálmum og í málningu sem er notuð til að skreyta gler og leirvörur.

Blý má finna í gamalli veggmálningu og í jarðvegi þar sem blýfyllt bensín var notað í langan tíma, það getur lekið út í vatn úr blýrörum sem eru í húsum. Blý finnst í gömlum eldhúsáhöldum, leikföngum, skartgripum, kristalsvörum, vínylvörum og varalitum.

metals montage

 

Hvernig komumst við í snertingu við þessi efni?

Fólk kemst í snertingu við þessa málma í gegnum mat, drykk, ryk og sígarettureyk. Á meðgöngu berst kvikasilfur, arsen, kadmíum og blý til fóstursins í gegnum legkökuna og getur skaðað þroska heilans.

Málmarnir berast einnig til barna í gegnum brjóstamjólkina. Ungabörn eru yfirleitt í meiri snertingu við málma þar sem þau borða meiri mat miðað við líkamsþyngd og sleikja hendur og leikföng.

 

Hvert er áhyggjuefnið? 

Fólk kemst í snertingu við þessa málma í gegnum mat, drykk, ryk og sígarettureyk. Á meðgöngu berst kvikasilfur, arsen, kadmíum og blý til fóstursins í gegnum legkökuna og getur skaðað þroska heilans.

Málmarnir berast einnig til barna í gegnum brjóstamjólkina. Ungabörn eru yfirleitt í meiri snertingu við málma þar sem þau borða meiri mat miðað við líkamsþyngd og sleikja hendur og leikföng.

Hvert er áhyggjuefnið? 

Vissir málmar eru:

Þrávirkir: Brotna ekki niður í öruggari efni í umhverfinu. Þar sem þetta eru frumefni brotna þeir ekki niður og safnast því upp í vistkerfinu. 

Berast langar leiðir  Þegar þeir losna út í andrúmsloftið geta þeir borist langar leiðir áður en þeir falla til jarðar. Losun iðnaðarmálma hefur áhrif á afskekktustu svæði jarðar.

Líffræðileg mögnun:  Safnast upp í mannfólki og dýrum sem eru efst í fæðukeðjunni. Sumar málmtegundir, svo sem metýlkvikasilfur, eru algengari í vefjum stórra rándýra.

 

Hvernær er nauðsynlegt að nota þessa málma?

Það hefur dregið verulega úr notkun þessara málma vegna tæknilegra úrbóta í iðnaðarferlum auk þess sem þeir eru minna notaðir í vörur.  Þeir eru samt ógn við heilsu og ætti að varast þá.

 

Hvað er hægt að gera?

Minnka snertingu við blý:

  • Endurbætur og viðgerðir á gömlum húsum þar sem verið er að slípa gamla málningu getur verið uppspretta blýryks sem þarf að meðhöndla á réttan hátt. 

Minnka snertingu við kvikasilfur með því að:

  • Forðast fisk sem hefur hátt magn af kvikasilfri eins og hákarl, sverðfisk, big eye túnfisk o.s.frv.
  • Ekki nota húðkrem, bólukrem, eða anti-öldrunar (yngingarkrem) krem nema þau séu örugglega án kvikasilfurs.
  • Nota LED lýsingu í stað flúrlýsingar.

Minnka snertingu við arsenic:

  • Sneiða hjá barnamat úr hrísgrjónum 
  • Ekki nota þrýstimeðhöndlaðan við sem var framleiddur fyrir 2004. Bera á gamla trépalla á 1-2 ára fresti til að loka á eiturefnið. 

Minnka snertingu við Kadmium:

  • Ekki láta börn leika með eða bera ódýra skartgripi úr málmi.
  • Ekki leyfa börnum að meðhöndla endurhlaðanleg batterí sem eru merkt NiCd eðaNiCad.
  • Minnka snertingu við blý:
  • Endurbætur og viðgerðir á gömlum húsum þar sem verið er að slípa gamla málningu getur verið uppspretta blýryks sem þarf að meðhöndla á réttan hátt. 

og...

  • Ryksuga með Hepa fílter, moppa með blautu, nota mottu í anddyri og þvo hendur. 
  • Gott matræði með nægilegu magni af kalsíum, járni og C vítamíni getur dregið úr magni þessara efna í mannslíkamanum.   
  • Henda flúrperum, rafhlöðum, málningu og rafrænum úrgangi á viðeigandi staði.

 

Heimildir og myndir:

https://eeb.org/library/mercury-added-skin-lightening-creams-available-inexpensive-and-toxic/  https://greensciencepolicy.orghttps://ust.is/library/Skrar/utgefidefni/Annad/AMSUM_1999.pdf
https://vatnsidnadur.net/wp-content/uploads/2015/10/Blý_%C3%AD_neysluvatni.pdf  

Mynd af efnum sem innihalda málma: https://greensciencepolicy.org


Image
Image
Image
Image
Image
Image